نخستین بانوی طنز نویس ایران که بود؟ | ردی پای خاندان «مادر محیط زیست ایران» در تاسیس نخستین مدرسه تهران
همشهری آنلاین-شهره کیانوش راد: سوادآموزی به دختران آن هم در محیطی غیر از خانه و در مدرسه در دوران قاجار به راحتی امروز نبود. اغلب خانواده ها راضی نمی شدند که دخترانشان خواندن و نوشتن یاد بگیرند چه برسد به اینکه راهی مکانی به نام مدرسه شوند. وقتی بی‌بی خانم استرآبادی، اولین مدرسه دخترانه را در محله محمدیه تهران راه اندازی کرد، با مخالفت بسیاری رو به رو شد. زنده یاد، مه لقا ملاح که به مادر محیط زیست ایران شهرت داشت، فرزند خدیجه افضل وزیری و نوۀ بی‌بی خانم استرآبادی بود. مه لقا ملاح در خاطراتش گفته: «بی‌بی خانم استرآبادی جزء زنان پیشگام عصر خود بوده و نقش بسیار زیادی در مسئلۀ آموزش زنان داشته و از زنان نویسندۀ عصر خود نیز بوده است به طوری که عده‌ای ایشان را نخستین زن طنز نویس تاریخ ایران می‌دانند.» شهرت بی‌بی فاطمه استرآبادی به دلیل نوشتن کتاب معایب الرجال است که به طنز و در پاسخ به تادیب‌النسوان نوشته‌است. به همین دلیل او را نخستین زن طنزنویس ایران می‌دانند.
اولین مدرسه برای دختران
بی‌بی خانم استرآبادی، مادر بزرگ مه لقا ملاح در سال ۱۳۲۴ هجری قمری (۱۲۸۵ هجری شمسی) با مجوز وزیر آموزش و پرورش وقت، مدرسۀ دوشیزگان را به سبک مدارس اروپایی آن زمان را بنیان‌گذاری می‌کند و با وجود مخالفان بسیار درآن عصر، حاضر به تعطیل کردن مدرسه نمی‌شود. او برای این مدرسه دخترانه نام «دوشیزگان» را انتخاب کرد. او که از آموزش و پرورش کشورهای اروپایی الگو گرفته، موجب خشم برخی ائمه جماعات و روحانیونی چون شیخ فضل‌اللّه نوری و سیدعلی شوشتری شد تا جایی که با ادامه فعالیت این مدرسه مخالفت کردند و کار به چاپ اعلامیه علیه بی بی خانم استرآبادی کشیده شد. مدرسه دوشیزگان نزدیک دروازه قدیم محمدیه، بازارچه حاجی محمد محسن افتتاح و ۵ کلاس نیز برای آموزش دانش آموزان در نظر گرفته شده بود. به علاوه اتاقی هم معین شده است که در آن جا هنرهای دستی، از قبیل کاموا دوزی، زر دوزی، خامه دوزی، خیاطی و غیره تعلیم می‌شود. سن شاگردان این مدرسه ۷ تا ۱۲ سال بود و خانواده ها برای تحصیل دخترانشان در این مدرسه باید هزینه ای حدود ۱۵ تا ۲۵ قران پرداخت می‌کردند. برای اینکه دانش آموزان علاقه مند به تحصیل به دلیل فقر مالی خانواده ها از تحصیل محروم نشوند، تخفیفی برای خانواده‌های کم بضاعت در نظر گرفته شده بود، اما با همه تلاشی که بی بی خانم استرآیادی برای راه اندازی مدرسه انجام داد، پس از کودتا علیه مشروطه و به دنبال فضای بسته سیاسی، برخی از افراد که مخالف تحصیل زنان بودند، مدرسه را مرکز فساد خواندند و به آن حمله کردند.
حضور معلم مرد ممنوع!
اگرچه نام مدرسه دوشیزگان به عنوان اولین مدرسه دخترانه در تاریخ یاد شده، اما داریوش شهبازی، تهران پژوه معتقد است، راه اندازی اولین مدرسه برای دختران با نام بانو طوبی آزموده، گره خورده است. داریوش شهبازی در این باره می گوید: «بانو آزموده نخستین مدرسه دخترانه در تهران را به نام «پرورش» در سال ۱۳۲۱ قمری (۱۲۸۲ خورشیدی) افتتاح کرد، اما به دلیل ضدیت و فشار مخالفان فرهنگ، عمر این مدرسه پس از چهار روز فعالیت به سر آمد و ماموران دولت با تهدید و فحاشی مدرسه را بستند. پس از پیروزی نهضت مشروطیت و در سال ۱۳۲۶ قمری (۱۲۸۷ خورشیدی) بار دیگر این بانوی فرهیخته با مشقات فراوان و مخالفت‌های بسیاری دبستان «ناموس» را در خیابان فرمانفرما یا همان شاهپور که بعدها وحدت اسلامی شد، نزدیک چهارراه حسن‌آباد راه اندازی کرد. او تعالیم مذهبی و علم حدیث و آموزش قرآن را در میان دروس مدرسه گنجاند و برای ایجاد هماهنگی با شرایط روز جامعه سالی یکبار روضه خونی، در مدرسه ترتیب می‌داد. اما اولین مدرسه دختران پس از چهار روز با یورش مخالفان تعطیل شد. چند سال بعد بی‌بی استرآبادی، به راه اندازی مدرسه ای به سبک و سیاق مدارس اروپایی اقدام کرد. حضور معلم مرد در این مدارس، امکان نداشت اما با این حال عمر این مدرسه هم طولانی نبود. مدرسه دوشیزگان، از نخستین دبستان های دخترانه به روش جدید تعلیم و تربیت بود که در تهران در دروازه محمدیه، بازارچه حاجی محمدحسن واقع بود که امروز، اثری از آثار ساختمان‌های نخستین مدارس دخترانه در تهران باقی نمانده است.
