حلقه ای که یزدی ها برای ازدواج می خرند

به گزارش همشهری ‌آنلاین«محمدآقا سلمانیان بنادکی» یکی از همین پیشکسوتان است که از ۱۲سالگی در دکان زرگری فوت و فن ساخت زیورآلات سنتی یزد را آموخته است. او که مهر اصالت ملی صنایع‌دستی را نیز دریافت کرده، معتقد است انگشتر گالو، نماد هنر یزد است که با استفاده از فلز طلا یا نقره و نگین حدید در دست زنان و مردان یزدی خوش می‌درخشید، اما حالا باید سراغش را از مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها گرفت. ‌

حلقه یک شکل

یزد همانطور که به بادگیرها و قنات‌هایش معروف است، همان‌قدر هم در ساخت زیورآلات دست‌ساز زبانزد است. محمدآقا سلمانیان، پیشکسوت ساخت زیورآلات سنتی یزد حدود ۶۵سال دارد و به همشهری می‌گوید که از نوجوانی در این حرفه آمده و نیم قرن تجربه دارد. او درباره انگشتر گالو که یکی از قدیمی‌ترین دست‌سازه‌های یزد است، می‌گوید: «انگشتر گالو معروف‌ترین انگشتر ساخت هنرمندان زرگر یزدی است. این انگشتر به‌دلیل ظرافت و زیبایی، استفاده از طلای ۲۰عیار در ساخت آن و همچنین استفاده از نگین‌های مختلف در مراحل تزیین آن ازجمله زیباترین و کم‌نظیرترین انگشترهای شهر یزد است.» ‌

ساخت منحصربه‌فرد

به‌گفته سلمانیان، شیوه ساخت انگشتر گالو منحصر به شهر یزد بوده و از گذشته‌های دور فقط توسط زرگران یزدی ساخته می‌شده و تا چند دهه گذشته به‌عنوان حلقه ازدواج در تمامی ایران به‌ویژه فلات مرکزی ایران شناخته می‌شده است.
سلمانیان درباره از رونق افتادن این صنایع‌دستی ارزشمند در یزد می‌گوید: «با رواج زیورآﻻت خارجی و دستگاه‌های صنعتی شیوه ساخت انگشتر گالو کم‌کم به فراموشی سپرده شده، اما همچنان چند کارگاه سنتی در بافت تاریخی شهر یزد مشغول ساخت این نوع انگشتر هستند که آخرین کارگاه‌هایی هستند که این نوع انگشتر در آنها ساخته می‌شود. قدمت این انگشتر به آن ارزش فرهنگی می‌دهد. این انگشتر را برای عروس و داماد سفارش می‌دادند و مدل زنانه و مردانه‌اش هم باهم فرقی نداشت.»
او بهترین خاطراتش را مربوط به زمانی می‌داند که گردشگران خارجی از شیوه ساخت انگشتر گالو می‌پرسند و به یادگار سفارش می‌دهند.

زیوری که هنر است

سلمانیان می‌گوید که در قدیم برای روشن کردن کوره و ساخت انگشتر گالو از شن‌های داغ (ریگ) و سوخته استفاده می‌کردند و ادامه می‌دهد: «شیره قند و نبات را با شن می‌آمیختیم تا خوب به هم بچسبند و آن را در کوره می‌ریختیم. قالب انگشتر گالو به نام دریچه را در این کوره به عمل می‌آوردیم. قالب دریچه ۲بخش است. ابتدا یکی از ۲نیمه قالب روی انگشتر قرار می‌گیرد و بعد با گرد زغال روی آن عایق می‌شود تا ریگ قالب به آن نچسبد. پس از آن بخش‌های اضافی را جدا می‌کنیم و به بازوهای انگشتر با استفاده از چکش و سندان یا میل‌حلقه شکل می‌دهیم. بعد از ساخت بدنه انگشتر نوبت به پرداخت آن با سوهان نرم و پارچه می‌رسد و در مرحله بعدی نگین انگشتر نیز در رکاب انگشتر قرار می‌گیرد. وزن انگشتر گالو بالاست و یکی از دلایل کم شدن بازارش همین قیمت بالای طلای ۲۰عیار است. نگین انگشتر گالو فرقی نمی‌کند و بنا به سفارش مشتری است، اما معمولا نگین آن حدید سیاه است.»
وی علت در آستانه فراموشی قرار گرفتن انگشتر گالو را اینطور توضیح می‌دهد: «هنوز هم این انگشتر به‌صورت سنتی قالب‌گیری می‌شود و برای همین یکی از صنایع‌دستی است درحالی‌که نسل جدید به فراگیری این هنر به‌صورت سنتی علاقه ندارد. واردات طلاهای خارجی به بازار از عوامل کاهش رونق ساخت است. از دیدگاه جامعه هم ارزش هنری این انگشتر مانند سابق نیست.»

انگشتری به قدمت تاریخ

معاون صنایع‌دستی اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی یزد به همشهری می‌گوید: «معنای واژه گالو مشخص نیست ولی نامی زرتشتی است و احتماﻻ باید نام نخستین سازنده این انگشتر باشد.» عبدالمجید عربی درباره قدمت این انگشتر نیز می‌گوید: «از تاریخچه ساخت این انگشتر نیز اطلاعات دقیقی در دست نیست. ولی هم‌اکنون انگشترهای گالویی با قدمت بیش از ۳۵۰سال در مجموعه‌های خصوصی در شهر یزد وجود دارد. بنابراین می‌توان قدمت این انگشتر را حداقل به دوره صفوی رساند، اما به‌نظر می‌رسد ساخت این نوع انگشتر از دوره پیش از اسلام در شهر یزد رواج داشته‌است.» به‌گفته او، اداره میراث استان یزد در تلاش برای ثبت مهارت ساخت انگشتر گالو یزدی است.

انگشترهای ثبت ملی

• شیوه ساخت انگشتر گالو سال۱۳۹۹ بود که به ثبت ملی رسید.
• در همان زمان مهارت ساخت زیورآلات روستای ابیانه نطنز هم در فهرست میراث ملی به ثبت رسید. این مهارت با قدمتی چند صد ساله در این روستا رواج دارد و در حال حاضر ۲ هنرمند در این حرفه مشغول به‌کار هستند. یکی از زیورآلات خاص این روستا انگشتری معروف به شستی است؛ انگشتری با یک نگین و ۶حلقه که برای انگشت شست طراحی شده است و هنوز هم زنان و مردان روستای ابیانه آن را به‌دست می‌کنند.
• قم هرچند انگشتر منحصربه‌فردی ندارد، اما مهارت انگشترسازی‌ در آن به ثبت ملی رسیده و خود شهر هم به‌عنوان شهر ملی انگشتر شناخته می‌شود. براساس شواهد موجود از تپه صرم، تولید و استفاده از انگشتر بیش از ۲هزار سال پیش از میلاد مسیح در قم معمول بوده است